ΝΗΡΗΙΔΕΣ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΑ

ΝΗΡΗΙΔΕΣ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΑ
“Νηρηίδες Νύμφαι ν' τον αριθμόν είσιν" (Σούδα)

Οι Έλληνες, θαλασσινός κατ εξοχήν λαός, κατά την αρχαιότητα θεοποίησαν και λάτρεψαν το απέραντο υγρό στοιχείο του πόντου, που τόσο στις καλές όσο και στις κακές στιγμές του είχε συνδεθεί στενά και άμεσα με τη ζωή τους.

Μεταξύ άλλων, με τον μεγάλο αριθμό των Νυμφών της θάλασσας, των Νηρηίδων - 50 λέει ο Ησίοδος ότι ήταν, καταγράφει όμως 51 ονόματα - προσωποποίησαν όλες τις εκδηλώσεις και τις εκφράσεις της, όπως λ.χ. την ορμητική της δύναμη (Μενίππη, Ιπποθόη), τη γαλήνια όψη της (Κυματολήγη, Γαλήνη), τα χρώματα της (Γλαύκη, Γαλάτεια), το χάδι της στην άμμο (Ψαμάθη), το σκάψιμο των βράχων (Σπειώ), τον πλούτο πού φέρνει με τους υγρούς της δρόμους (Ευδώρη, Δωτώ) και τα μακρινά ταξίδια (Ποντοπόρεια), σώζοντας τους ναυτικούς (Σαώ, Λυσιάνασσα) και που για όλα αυτά και άλλα πολλά γίνεται αξιέραστη (Ερατώ).

Αλλά και την γενεαλογία τους την θέλει ο Έλληνας κι αυτήν θαλασσινή. Πατέρας τους ο Νηρεύς, θεότητα θαλασσινή από τις αρχαιότερες, και αυτού του Ποσειδώνος ακόμη, και παππούς των, από την πλευρά του πατέρα, ο Πόντος. Μητέρα τους η Ωκεανίς Δωρίς και παππούς, από την πλευρά αυτής, ο Ωκεανός. Πλήρης αποθέωση του υγρού στοιχείου, που θωπεύει τις ακτές και περιβάλλει τα νησιά του Ελλαδικού χώρου στην ευρύτερη έννοια αυτού. Ειδικότερα περί όλων αυτών:

Νηρεύς. Οι λαϊκές παραδόσεις και σχεδόν όλοι οι Έλληνες ποιητές και καλλιτέχνες παρουσιάζουν τον Νηρέα ως "γέροντα της θάλασσας" (Μεσογείου), μειλίχιο, αγαθό, αξιαγάπητο. Είναι "έμπιστος κι ευγενικός", λέει ο Ησίοδος, κι ακόμη "έχει σκέψεις αγαθές και ποτέ δεν λέει ψέματα" (Θεογ. 233-235).

Είχε και το χάρισμα της μαντικής. Έτσι στον Πάρι, όταν αυτός πραγματοποιούσε την απαγωγή της Ελένης, προείπε την καταστροφή της πατρίδας του ως συνέπεια της άδικης πράξεώς του.

Και όπως όλες οι θαλάσσιες θεότητες (Πρωτεύς, Φόρκυς) μπορούσε να αλλάζει μορφές και να παρουσιάζεται, ανάλογα με τις περιστάσεις, με τα πιο περίεργα και απίθανα σχήματα. Έτσι μεταμορφώθηκε σε φίδι, όταν ο Ηρακλής πάλευε μαζί του. Ο ήρωας όμως, καθοδηγημένος από τις Θεές της Τύχης, τον έδεσε και έτσι τον υποχρέωσε να του δείξει τον δρόμο για τον κήπο με τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων. Η σταθερή του όμως απεικόνιση από την τέχνη τον θέλει άνδρα με ιχθυόμορφο σώμα.

Τέλος, από τις ετυμολογικές προσεγγίσεις του ονόματος Νηρεύς, εκείνη που μας βρίσκει πιο σύμφωνους είναι αυτή που το συνδέει με την κολύμβηση και την διατυπώνει ως έξης το Μέγα Ετυμολογικόν Λεξικόν: "Νηρεύς: ο θαλάσσιος δαίμων από της νύξεως και του ραδίως νειν, οιονεί νηχόμενος Θεός" (= θαλάσσια θεότητα* από την κολύμβηση και την ευκολία να πλέει, δηλ. ο κολυμβητής Θεός). Νήχομαι + ραδίως, λοιπόν, μας δίνουν το Νηρεύς που δηλώνει εκείνον που κολυμπάει με ευκολία.

Νηρηίδες. Έχοντας πατέρα τον Νηρέα ήταν φυσικό οι 50 θυγατέρες του να ονομαστούν Νηρηίδες (πρβλ. Δαναός - Δαναΐδες) και συγχρόνως να είναι κι αυτές "καλές κολυμβήτριες", όπως εκείνος.

Οι 50 αυτές αδελφές ήταν τόσο ωραίες και περήφανες για την καλλονή τους, ώστε σε καμιά θνητή δεν συγχωρούσαν να παραβάλλεται μαζί τους σε ομορφιά.

Αυτές προκαλούσαν τις θαλασσοταραχές, αλλά και γαλήνευαν τα κύματα. Η διασκέδασή τους ήταν να τρέχουν ή να κάθονται επάνω στα κύματα, να "ιππεύουν" σε δελφίνια και καθισμένες σε βράχους να στεγνώνουν τα πλούσια και μακριά μαλλιά τους με τις θαλασσινές ανταύγειες.

Στην αρχαία τέχνη, σε ανάγλυφα και αγγειογραφίες, αλλά και αγάλματα, οι Νηρηίδες παριστάνονται ως νεαρές παρθένες, ντυμένες με μακριά κυματιστά ενδύματα, να συνοδεύουν τις άμαξες των θαλασσινών Θεών ή να κάθονται επάνω σε τεραστία ποικιλόμορφα κήτη ή και ίππους.

Το ωραιότερο αγαλμάτινο σύμπλεγμα Νηρηίδων ήταν εκείνο που φιλοτέχνησε, κατά τον Παυσανία, ο Σκόπας. Σ' αυτό απεικονιζόταν η μεταφορά του νεκρού Αχιλλέως για ταφή από τον Ποσειδώνα, την Θέτιδα και τις Νηρηίδες.

ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΑ ΝΗΡΗΙΔΩΝ

(Κατά τον Ησίοδο, "Θεογονία", 240-264)

Γη (μόνη) Ουρανός - Γη

Πόντος Ωκεανός - Τηθύς

Νηρεύς Δωρίς

Νηρηίδες (51):

Πλωτώ

Ευκράντη

Σαώ

Αμφιτρίτη

Ευδώρη

Θέτις

Γαλήνη

Γλαύκη

Κυμοθόη

Σπειώ

Θόη

Αλίη

Πασιθέη

Ερατώ

Ευνίκη

Μελίτη

Ευλιμένη

Αγαυή

Δωτώ

Πρωτώ

Φέρουσα

Δυναμένη

Νησαίη

Ακταίη

Πρωτομέδεια

Δωρίς

Πανόπεια

Γαλάτεια

Ιπποθόη

Ιππονόη

Κυμοδόκη

Κυματολήγη

Κυμώ

Ηιόνη

Αλιμήδη

Γλαυκονόμη

Ποντοπόρεια

Λειαγόρη

Ευαγόρη

Λαομέδεια

Πολυνόη

Αυτονόη

Λυσιάνασσα

Ευάρνη

Ψαμάθη

Μενίππη

Νησώ

Ευπόμπη

Θεμιστώ

Προνόη

Νημερτής
http://www.alidromos.gr/